Bí ẩn của SÉT HÒN

Trong vật lý có vô vàn những hiện tượng bí ẩn làm "bó tay" không biết bao nhiêu bộ óc thông minh nhất. Và một trong những hiện tượng vật lý bí ẩn nhất trong thế giới chúng ta phải nói đến sét hòn. Sau đây là một vài thông tin và những lời phỏng đoán cảu giới khoa học về hiện tượng sét hòn, xin các bạn cùng tham khảo :

Sơ lược :
Sét hòn là một hiện tượng tự nhiên hay một giả thuyết giả khoa học còn nhiều bàn cãi. Sét hòn thường đi kèm với hiện tượng sấm chớp khi có mưa to. Nó tồn tại dưới dạng một vật thể bay cháy sáng trong một thời gian dài, ngược lại với hiện tượng hồ quang chỉ tồn tại trong thời gian ngắn giữa hai điểm đi kèm theo hiện tượng sét.

Một vài phòng thí nghiệm cho rằng họ đã tạo ra được sét hòn, nhưng chưa có sự nhất trí rằng hiện tượng tạo lại này liên quan đến một hiện tượng trong tự nhiên. Những hiện tượng tự nhiên, vì tính chất tự nhiên của chúng, khó có thể ghi nhận lại một cách chính xác. Do vậy, nhiều nhà khoa học tiếp tục tranh luận về sự tồn tại của sét hòn, nó có phải là một hiện tượng vật lý rõ ràng hay không.


Những báo cáo :
Sét hòn từng được cho là một hiện tượng hiếm, nhưng những nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng chỉ một số ít phần trăm dân chúng Mỹ đã từng chứng kiến. Các bức ảnh về sét hòn lại càng hiếm và chi tiết do các nhân chứng cung cấp có rất nhiều điểm khác biệt. Nhiều quan sát lại mâu thuẫn với nhau, và có thể nhiều hiện tượng khác. Sự phóng điện có thể xuất hiện bất cứ lúc nào trong suốt cơn mưa bão lớn, thỉnh thoảng xuất phát từ một tia sét, nhưng phần lớn chúng xuất hiện bất thình lình trong khi thời tiết đẹp không có bão. Sét hòn thường trôi lơ lửng, bay lượn trong không trung và có dạng hình cầu. Hình dạng của nó có thể là hình cầu, hình trứng, hình giọt nước hoặc hình que với một kích thước lớn hơn nhiều so với kích thước tia chớp. Kích thước lớn nhất quan sát được từ 40 đến 50 cm. Rất nhiều trong số chúng có màu từ đỏ tới vàng, đôi khi trong suốt và một vài còn có tia phát ra xung quanh.

Bức tranh thế kỷ 19 miêu tả một hiện tượng sét hòn
Sét hòn đuổi theo các vật. Sét hòn được nhiều máy bay ném bom nhìn thấy tại nhiều nơi trong Thế chiến thứ hai, bay dọc cánh máy bay của phi công. Trong suốt thời kỳ đó, đây thực sự là một hiện tượng thiên nhiên bí ẩn, những hiện tượng này được gọi chung là "foo fighter". Một số báo cáo từ vài nơi cho biết sét hòn bay vào nhà, lượn lờ trên lò nướng trong bếp rồi có khi bay lang thang dọc lối đi các dãy ghế trong máy bay dân dụng. Một báo cáo miêu tả sét hòn đuổi theo một chiếc ô tô, làm cho hệ thống điện bị quá tải và hỏng.

Ghi nhận sớm nhất và có tính hủy diệt kinh khủng nhất, xảy ra trong cơn cuồng phong ở Widecombe-in-the-Moor, Devon, nước Anh vào ngày 12 tháng 10 năm 1638. Bốn người đã thiết mạng và khoảng 60 người bị thương khi xuất hiện một quả sét hòn đánh vào một nhà thờ.

Hiện tượng sét hòn còn trở nên bí ẩn hơn khi một vài nhân chứng quả quyết họ đã nhìn thấy nó đi xuyên qua cả những vật liệu được cho là cách điện rất tốt như thủy tinh hay composit. Vậy sét hòn có thực sự tồn tại hay không? Đi vào nhiều lãnh vực trong đời sống chúng ta đều có thể thấy đâu đó có nhắc đến sét hòn. Ví dụ như trong văn học có những tác phẩm nhắc đến sự hiện diện của sét hòn. Trong một tác phẩm vủa mình nhà văn Jules Verne đã mô tả hiện tượng sét hòn như sau: "một tia chớp chói lòa đánh xuống mặt nước không khí bùng lên với muôn vàn quả cầu lửa xanh li ti chạy lăn tăn trên mặt biển." Nhìn chung ta có thể tin rằng sét hòn là một hiện tượng có thật trong tự nhiên. Nhưng cũng có một số nhà khoa học cố giải thích về sét hòn như là sự sai lệch của các giác quan của con người. Tuy nhiên đã có cả những đoạn băng, bức ảnh đã ghi lại hiện tượng sét hòn nên dù muốn dù không chúng ta vẫn phải công nhận sét hòn là một lỗ hổng trong kiến thức của con người đương đại và mong ước rằng sẽ đến lúc lỗ trống này được lấp đầy...

Và đây là các lời kể lại của những nhân chứng đã nhìn thấy Sét Hòn.

Mô tả
Trong đêm mưa sấm sét, một vật sáng lóa hình cầu kích thước bằng quả cam hay quả nho bay vụt qua cửa sổ vào nhà, hay lướt qua sân, chớp nhoáng trong vài giây, phá hủy đồ đạc rồi biến mất, để lại đằng sau một âm thanh và thứ mùi kỳ lạ. Đó là sét hòn.

Suốt một thời gian dài, hiện tượng sét hòn không được thừa nhận. Nhiều nhà khoa học khẳng định đó chỉ là một sự đánh lừa về quang học không hơn không kém. Nhưng dần dà, các sự kiện chứng tỏ sét hòn là một hiện thực.

Sét hòn từng được cho là một hiện tượng hiếm. Những nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng chỉ một số ít phần trăm dân chúng Mỹ đã từng chứng kiến nó. Các bức ảnh về sét hòn lại càng hiếm và chi tiết do các nhân chứng cung cấp có rất nhiều điểm khác biệt. Sự phóng điện có thể xuất hiện bất cứ lúc nào trong suốt cơn mưa bão lớn, thỉnh thoảng xuất phát từ một tia sét, nhưng phần lớn chúng xuất hiện bất thình lình trong khi thời tiết đẹp, không có bão.

Sét hòn thường trôi lơ lửng, bay lượn trong không trung và có dạng hình cầu, hình trứng, hình giọt nước hoặc hình que với một kích thước lớn hơn nhiều so với kích thước tia chớp. Kích thước lớn nhất quan sát được là 40-50 cm. Rất nhiều trong số chúng có màu từ đỏ tới vàng, đôi khi trong suốt và một số còn có tia phát ra xung quanh.

Lời kể của các nhân chứng

“Trong cơn giông, tôi nhìn thấy một quả cầu lớn màu đỏ từ trên trời bay xuống. Nó xô vào nhà tôi, cắt đứt dây điện thoại, làm cháy khung cửa sổ rồi rơi xuống két nước ngay bên dưới. Vài phút sau, nước bắt đầu sôi và khi nước nguội đi, tôi tìm mãi mà không thấy gì trong két cả” - một nhân chứng kể.

Reverend John Henry Lehn đang ở trong phòng tắm nhà mình ở Jim Thorpe, Pennsylvania (Mỹ) giữa một cơn giông có sét thì nhìn thấy một quả cầu lửa màu vàng to bằng quả nho ngay bên ngoài rèm cửa sổ. Nó im lặng xuyên qua tấm rèm mà không làm rách hay hỏng rèm rồi lượn tròn quanh bàn chân Reverend.

Có hai cậu bé trú mưa dưới mái chuồng bò. Bỗng nhiên trên ngọn cây dương xuất hiện một quả cầu lửa màu đỏ vàng. Nó nhảy từ cành này sang cành khác, hạ xuống đất và lăn về phía chuồng bò. Những tia lửa nhỏ màu da cam tóe ra từ quả cầu như một thỏi sắt nóng đỏ. Hai cậu bé đứng không nhúc nhích. Khi quả cầu lăn đến sát chúng, một cậu bé hơn đã lấy chân đá một cái. Quả cầu lạ lùng ấy nổ tung với tiếng rít chói tai. Hai cậu bé ngã lăn ra, rất may là chúng còn sống. Nhưng trong số 12 con bò cái trong chuồng thì 11 con bị chết.

Thật thú vị là các thông báo cho biết sét hòn sinh ra từ các đồ vật bằng kim loại. Nhà khí tượng học N. Nartunop có lần đã quan sát thấy sét hòn nhảy ra từ hộp máy điện thoại mở nắp. Quả cầu lửa lăn khắp sàn rồi nổ tung. Theo tin báo của Konganop ở thành phố Kolomana, sét hòn xuất hiện gần bảng đặt công tơ điện trong thời gian phóng điện của sét chuỗi. Người ta cũng quan sát thấy sét hòn vọt ra từ đui đèn điện không lắp bóng hay từ ổ cắm điện.

Kỹ sư I. Motsalop ở thành phố Nigioni Taghin cũng phát hiện thấy trên đầu van hệ thống lò sưởi một quả cầu nhỏ màu xanh da trời bắt đầu hình thành. Lúc đầu, nó bé bằng hạt đậu. Khi đường kính tăng đến 4-6 cm, nó rời khỏi mép lò sưởi hơi nước và khi đi qua gầm bàn, dừng lại gần ống đinh. Từ quả cầu nhỏ đó phát ra tia lửa, sau đó nó nhảy bật lên trên và tiếp tục lượn một lúc dưới bàn rồi nổ tung.

Mặc dù có khả năng gây ra chấn thương và cái chết, dường như sét hòn rất gượng nhẹ trong cách đối xử với con người. Trong một trường hợp, sét hòn bay chậm chạp qua sân, hướng tới một cái bàn, nơi hai đứa trẻ đang chơi đùa. Một chú bé đá vào quả cầu và nó phát nổ. Kết quả là sét hòn bay quanh một bé gái rồi chạm vào chú mèo con đang ngồi trong lòng bé. Chú mèo chết tức thì trong khi em bé bình an vô sự. Rất nhiều súc vật bị sét hòn giết chết, nhưng con người rất ít khi chịu thảm cảnh đó.

Đa phần sét hòn xuất hiện hầu như đồng thời với một tia sét đánh từ mây xuống đất. Chúng xuất hiện cách mặt đất vài mét. Còn khi xuất hiện lúc không có sét đánh, chúng bay thấp hơn nữa. Người ta cũng quan sát được những sét hòn bay cao trên không và những sét hòn từ một đám mây bay xuống mặt đất.

Sét hòn thường chuyển động theo phương nằm ngang với vận tốc vài mét một giây. Chúng có thể đứng yên trong không trung hoặc từ trên mây sà xuống mặt đất. Chúng ít khi bay lên như trường hợp các quả khí cầu nóng chuyển động trong không khí. Nhiều báo cáo mô tả chúng tự xoay khi đang chuyển động. Thỉnh thoảng chúng chồm lên các đồ vật cứng hay trên mặt đất.

“Hành vi” của sét hòn là điều gây chú ý nhất đối với các nhà khoa học. Không giống các loại sét thông thường và các hiện tượng điện khác, nó không “chú ý” tới dây dẫn, vật kim loại và nước hơn các vật dụng kém hay không dẫn điện. Thay vào đó là một hành vi giống như được điều khiển bởi sự tò mò và trí thông minh cỡ loài vật: bay vòng quanh và bay theo người, “khám phá” các căn phòng và treo giữa khoảng không gần các đồ vật như để “nhìn” cho rõ hơn. Sét hòn thường bám vào các đồ vật kim loại như hàng rào dây thép gai hay đường dây điện thoại. Sau khi bám, chúng thường chuyển động dọc theo những đồ vật này.

Tồn tại ngắn ngủi

Sét hòn thường có thời gian tồn tại không quá 5 giây. Một số ít trường hợp tồn tại quá một phút.

Ít người khi quan sát sét hòn cảm thấy sức nóng của nhiệt. Tuy nhiên, nhiều sét hòn làm cháy đồ vật hay làm nóng chảy kim loại. Báo cáo của McNally năm 1966 mô tả một sét hòn chạm vào bình nước cùng với tiếng xèo xèo như khi nhúng một miếng kim loại nung đỏ vào nước. Đôi khi, chúng phát ra âm thanh như một tiếng huýt còi. Nhiều người ngửi thấy mùi khác lạ, rất gắt và tương phản, giống như mùi ozone, sulphur cháy hay oxit nitric..

Sét hòn phân rã theo một trong hai cách: im lặng hay kèm theo một tiếng nổ. Phân rã gây nổ xảy ra rất nhanh và kèm theo một tiếng nổ lớn. Phân rã im lặng có thể xảy ra nhanh hay chậm. Sau khi phân rã, thỉnh thoảng sét hòn để lại một chút sương mù hay chất bã. Hiếm khi quan sát thấy một sét hòn phân rã thành hai hay nhiều sét hòn nhỏ hơn.

Nhận định khoa học

Giả thuyết của Viện sĩ P. Kapitxa, sét hòn được cung cấp năng lượng nhờ các bức xạ vô tuyến xuất hiện trong những lần phóng điện khí quyển khi có dông. Nhà bác học này cho rằng, nếu trong tự nhiên không tồn tại những nguồn năng lượng mà chúng ta còn chưa biết, thì trên cơ sở định luật Bảo toàn năng lượng, ta nên thừa nhận là trong thời gian phát sáng, có năng lượng liên tục truyền cho sét hòn và chúng ta buộc phải đi tìm nguồn năng lượng đó ở ngoài phạm vi sét hòn.

Sét hòn sinh ra ở những nơi sóng vô tuyến đạt cường độ cực đại. Cách giải thích đó của nhà bác học Kapitxa về sét hòn rất phù hợp với những đặc điểm của sét: Đôi khi sét hòn lăn dọc bề mặt các đồ vật khác nhau mà không để lại vết cháy. Sét hòn thường thâm nhập các phòng ở qua ống khói, cửa sổ và thậm chí qua các khe hở nhỏ.

Có thể lời giải đáp cho bí ẩn của quả cầu đó là ở chỗ khác. Mặc dù các nhà bác học vẫn cố gắng giải thích hiện tượng đã được người ta biết đến hàng nghìn năm nay, sét hòn vẫn còn là một điều bí ẩn. Một số nhà khoa học cho rằng nó là một dạng mới của năng lượng (một mẫu phản vật chất), song những người khác lại phủ định điều đó.

Điều bí mật của sét hòn tiềm chứa cái gì trong nó? Có thể nó chứa đựng một lĩnh vực mới mà tri thức chúng ta chưa từng biết đến? Ai mà biết được! Có thể chính tại đây, khoa học sẽ mở được cánh cửa dẫn vào một trong những kho năng lượng của tự nhiên, sẽ đem lại cho chúng ta những khả năng mới để tái tạo hành tinh, để thâm nhập vào những bí mật mới của vật chất.

Còn sau đây là một số hình ảnh do các nhân chứng chụp được về Sét Hòn :


Bức tranh thế kỷ 19 miêu tả một hiện tượng sét hòn


Sét hòn


Sét hòn đuổi theo xe


Bức ảnh này do một người chụp tại Queensland, Australia năm 1987. Mới đây, khi đọc về nghiên cứu sét hòn, ông đã gửi cho các nhà khoa học.

Các nhà khoa học của nhiều nước cũng đã thử rất nhiều cách để tạo ra sét hòn nhân tạo tạo cơ sở khoa học để lý giải hiện tượng Sét Hòn trong thiên nhiên. Sau đâ là những cách tạo ra sét hòn trong phòng thí nghiệm đã được thí nghiệm :

Mặc dù sác rực, những quả cầu lửa này dường như lại khá lạnh, không gây bắt cháy giấy. (Ảnh: Viện Max Planck về Vật lý Plasma)
Sét hòn - những quả cầu lửa rực sáng di chuyển chậm chạp bí ẩn thường xuất hiện trong những cơn dông bão - đã được tạo ra trong phòng thí nghiệm của Viện Max Planck về Vật lý Plasma, Đức.

Các nhà nghiên cứu của viện Max Planck và Đại học Humboldt ở Berlin đã lợi dụng hiện tượng phóng điện dưới nước để tạo ra những đám mây plasma sáng chói tương tự như sét hòn, tồn tại gần nửa giây và có đường kính tới 20 centimét.

Họ hy vọng những thực thể nhân tạo này sẽ giúp hiểu biết về hiện tượng kỳ lạ trên và có lẽ còn mở ra ánh sáng mới về việc sử dụng các plasma nóng cho những nhà máy điện nhiệt hạch.

Sét hòn từng làm đau đầu các nhà khoa học trong nhiều thế kỷ. Mặc dù dữ liệu xác thực về chúng rất ít, song lại có nhiều giai thoại về hiện tượng kỳ ảo này, với các nhân chứng rất nổi tiếng như Charlemagne, Henry II và cả nhà vật lý Niels Bohr.

Hầu hết các mô tả đều nói rằng thường sét hòn chuyển động trong không khí khá chậm, bằng tốc độ người chạy, kéo dài vài giây và trong trường hợp hiếm hoi có thể tới hàng phút. Đường đi của nó trùng với hướng gió. Đôi khi quả cầu lửa dường như dừng lại hoàn toàn. Khi nó di động, thỉnh thoảng nghe thấy tiếng rít hay lẹt xẹt khe khẽ. Màu sắc của sét hòn rất khác nhau: Người ta thấy có những quả cầu sáng màu đỏ, màu vàng, cả mầu trắng chói lọi và màu xanh thẫm. Còn kích thước thì sao? Thường sét hòn không to quá 20 cm đường kính.

Nhiều nhà khoa học tin rằng sét hòn là một quả bóng plasma hình thành khi sét đánh xuống mặt đất, song cơ chế thực sự của nó thì vẫn còn là bí ẩn bất chấp nhiều giả thuyết được đưa ra.

Đầu năm nay, các nhà khoa học Israel đã tạo ra những quả cầu plasma bằng cách sử dụng vi sóng để làm bốc hơi các vật liệu khác nhau, song Gerd Fussmann và cộng sự của Viện Max sử dụng một kỹ thuật khác mà họ tin rằng gần với hiện tượng tự nhiên hơn.

"Có khả năng các tia chớp đã tương tác với nước để tạo ra sét hòn" - Fussmann nói - "Vì thế chúng tôi sử dụng một luồng phóng điện nhanh, có điện áp cao tới 5.000 volt để làm bốc hơi một ít nước trong bồn kính và tạo ra quả cầu plasma".

Bồn kính này chứa hai điện cực, một điện cực trong đó bị cách ly với nước xung quanh bởi ống đất sét. Điện áp cao sẽ sinh ra dòng điện khổng lồ tới 60 ampe - lớn gấp 200 lần so với dòng cần thiết để gây chết người - chạy qua nước trong một phần giây cực ngắn. Dòng điện này chạy vào ống đất sét, khiến cho nước ở đó bốc hơi lên và một quả cầu plasma rực rỡ - cấu thành từ những phân tử nước bị ion hoá - sẽ nổi lên khỏi bề mặt.

"Quả cầu này tồn tại tới 0,3 giây sau khi dòng điện được tắt đi - lâu hơn nhiều so với plasma thông thường, vốn tan rã rất nhanh", Fussmann nói. Plasma được dùng trong các phòng thí nghiệm và các nhà máy nhiệt hạch thường phân hủy chỉ trong vài phần nghìn giây sau khi nguồn điện tắt.

Mặc dù phát sáng rực rỡ, song những quả cầu dường như khá lạnh, rất giống với ánh sáng đèn neon. Một tờ giấy đặt phía trên chúng bị nâng lên nhưng không bắt cháy.

Fussmann hiện đang kiểm tra phổ phát ra từ ánh sáng của những quả cầu lửa này, và dự kiến sẽ tìm hiểu liệu kích cỡ cũng như tuổi thọ của chúng có bị ảnh hưởng bởi độ lớn của dòng điện.

Để xác định chính xác điều gì xảy ra khi sét hòn xuất hiện trong tự nhiên, ông hy vọng sẽ so sánh đặc điểm của những "sét hòn" nhân tạo với những lý thuyết hiện có về sự ra đời của chúng.


Mặc dù sác rực, những quả cầu lửa này dường như lại khá lạnh, không gây bắt cháy giấy. (Ảnh: Viện Max Planck về Vật lý Plasma)